چرا خواب میبینیم؟ اطلاعات علمی دربارهی فرآیند رویا دیدن
چرا خواب میبینیم؟ این سوال که چرا رویا میبینیم هزاران سال است که فیلسوفان و دانشمندان را مجذوب خود کردهاست. علیرغم تحقیقات علمی در مورد عملکرد رویاها، هنوز پاسخ قاطعی برای چرایی آن نداریم. هرچند هنوز سوالات زیادی در مورد رویا وجود دارد، بسیاری از کارشناسان به کمک تحقیقات تجربی جدید نظریههایی در مورد هدف رویاها مطرح کرده اند.
خواب (رویا) چیست؟
رویا شامل تصاویر، افکار و احساساتی است که در طول خواب تجربه میشوند. رویاها میتوانند فوق العاده احساسی یا بسیار مبهم، زودگذر، گیجکننده، یا حتی خسته کننده باشند. برخی از رویاها شادیآور هستند، در حالی که برخی دیگر ترسناک یا غمانگیزاند. گاهی اوقات به نظر میرسد رویاها داستان واضحی دارند، در حالی که بسیاری دیگر اصلاً معنایی ندارند.
ناشناختههای زیادی در مورد خواب دیدن و خوابیدن وجود دارد. اما دانشمندان اطمینان دارند که تقریباً همهی افراد هر بار که میخوابند، چه پس از بیدار شدن آن را به خاطر بیاورد و چه فراموشاش کنند، در مجموع حدود دو ساعت خواب میبیند.
فراتر از محتوای رویا، این سوال وجود دارد که چرا اصلاً خواب میبینیم؟ در ادامه، برجستهترین نظریهها را در مورد اهداف خواب دیدن مطرح کرده و توضیح میدهیم که چگونه میتوان از این توضیحات برای بررسی رویاها استفاده کرد.
دانشمندان چگونه خوابهارا مطالعه میکنند؟
به طور سنتی محتوای رویا با توصیفات بینندهی خواب پس بیدار شدن اندازه گیری میشود. این مشاهدات همچنین از طریق ارزیابی عینی در آزمایشگاه نیز انجام میشود.
در یک مطالعه، محققان نقشهای مقدماتی برای محتوای رویاهای طراحی کردند که قادر است با استفاده از الگوهای تصویربرداری تشدید امواج مغناطیسی (MRI) آنچه را که افراد میبینند ردیابی کند. این نقشه پس از بیدار شدن توسط رویاپردازان بررسی میشود.
نقش رویاها
برخی از برجستهترین تئوریهای رویا ادعا میکنند که کارکرد رویا عبارت است از:
- تثبیت خاطرات
- پردازش احساسات
- مطرح کردن عمیقترین خواستهها
- تمرین مقابله با خطرات احتمالی
بسیاری از کارشناسان بر این باورند که ما به دلیل ترکیبی از این دلایل و نه فقط یک نظریهی خاص، خواب میبینیم. علاوه بر این، در حالی که بسیاری از محققان بر این باورند که رویا دیدن برای بهزیستی روانی، عاطفی و جسمی ضروری است، برخی از دانشمندان معتقدند که رویاها اصلاً هدف خاصی ندارند.
در نتیجه، هرچند نظریههای زیادی ارائه شده است، اتفاق نظری در مورد اینکه چرا خواب میبینیم وجود ندارد.
رویاها در مراحل مختلف خواب ممکن است اهداف منحصر به فردی داشته باشد. واضحترین رویاها در طول خواب REM اتفاق میافتد و به احتمال زیاد آنها را به یاد میآوریم. ما همچنین در طول خواب non-REM نیز رویا میبینیم، اما این رویاها کمتر به یاد میآیند و محتوای پیش پا افتاده تری دارند.
خواب (رویا) ممکن است ناخودآگاه را منعکس کنند
نظریهی خواب زیگموند فروید نشان میدهد که رویاها نمایانگر خواستهها، افکار، آرزوها، و انگیزههای ناخودآگاه هستند. به گفتهی فروید، افراد توسط تمایلات سرکوب شده و ناخودآگاهی مانند غریزهی پرخاشگری و غریزهی جنسی هدایت میشوند.
در حالی که بسیاری از نظریههای فروید رد شدهاند، تحقیقات نشان دهندهی وجود اثری به نام انعکاس رویا هستند که به عنوان نظریه بازگشت رویا نیز شناخته میشود، و در آن سرکوب یک فکر منجر به رویا دیدن درباره آن میشود.
دلیل ایجاد رویاها چیست؟
فروید در کتاب “تعبیر رویا” نوشته است که رویاها “تحققِ پنهانِ آرزوهای سرکوب شده” هستند. او همچنین دو جزء مختلف رویاها را توصیف کرده است:
- محتوای آشکار (تصاویر واقعی)
- محتوای پنهان (معنای پنهان)
نظریه فروید به ظهور و محبوبیّت تعبیر خواب کمک زیادی کرده است. هرچند تحقیقات نتوانستهاند ثابت کنند که محتوای آشکار جنبههای روانشناختی رویا را در خود پنهان کرده است، اما برخی از کارشناسان معتقدند که رویاها نقش مهمی در پردازش احساسات و تجربیات استرسزا دارند.
اطلاعاتی دربارهی فرآیند ایجاد رویا
با توجه به مدل سنتز-فعالسازی رویا، که اولین بار توسط جی.آلن هابسون و رابرت مک کارلی ارائه شد، مدارهای مغز در طول خواب REM فعال شده، آمیگدال و هیپوکامپ را تحریک میکنند تا مجموعهای از تکانههای الکتریکی را ایجاد کنند. و درنتیجه در مجموعهای از افکار، تصاویر و خاطرات تصادفی در خواب ظاهر میشوند.
وقتی از خواب بیدار میشویم، ذهنمان تصاویر مختلف و تکههای باقیماندهی رویا را کنار هم میگذارد تا روایتی منسجم ایجاد کند.
در فرضیه سنتز-فعالسازی، رویاها مجموعهای از دادههای تصادفیهایی هستند که در ذهن خوابآلود ظاهر میشوند و زمانی که از خواب بیدار میشویم به شکلی معناداری کنار هم قرار میگیرند. با توجه به این نظریه، رویاها میتوانند فرد را به ایجاد ارتباطات جدید، مطرح کردن ایدههای کارساز، یا داشتن ادراکاتی سازنده تشویق کنند.
خواب دیدن (رویا) به حافظه کمک میکنند
طبق تئوری پردازش اطلاعات، خواب به ما این امکان را میدهد که تمام اطلاعات و خاطراتی را که در طول روز گذشته جمع کردهایم تثبیت و پردازش کنیم. برخی از کارشناسان رویا پیشنهاد میکنند که رویا دیدن محصول جانبی یا حتی بخشی فعال از پردازش تجربیّات است.
این مدل، که به عنوان نظریه خودسازماندهی رویا شناخته میشود، توضیح میدهد که رویا دیدن یکی از نتایج جانبی فعالیت عصبی مغز است، زیرا خاطرات در طول خواب تثبیت می شوند. در طول فرآیند توزیع مجدد اطلاعات ناخودآگاه، خاطرات تقویت یا تضعیف میشوند. بر اساس تئوری خودسازماندهی رویا، در حین خواب دیدن، خاطرات مفید تثبیت میشوند، در حالی که خاطرات بیارزش محو میشوند.
تحقیقات از این نظریه پشتیبانی میکنند که وقتی فرد رویایی در مورد مشکلات پیچیدهاش میبیند، در حل آنها پیشرفت میکند. مطالعات همچنین نشان میدهند که در طول خواب REM، درست مانند زمانی که افراد در حال یادگیری، ذخیره و به خاطر سپردن اطلاعات در بیداری هستند، امواج تتا با فرکانس پایین در لوب فرونتال فعال هستند.
رویا خلاقیت را تحریک میکنند
نظریهی دیگری در مورد رویاها بیان میکند هدف رویاها کمک به حل مشکلات است. در نظریهی “خلاقیت در رویاپردازی”، ضمیر ناخودآگاه آزاد، بدون محدودیت، و در دنیای بی حد و مرز خود سرگردان است. و واقعیتهای محدودکنندهی دنیای خودآگاه مانع آن نمیشوند. در واقع، تحقیقات نشان داده است که رویاپردازی عاملی مؤثر برای تقویت تفکر خلاق است.
تحقیقات علمی و شواهد این واقعیت را تأیید میکند که بسیاری از افراد از رویاهای خود برای الهام گرفتن استفاده میکنند و نکتهی کلیدی حل مشکلات را در رویاهایشان پیدا میکنند..
برقراری ارتباط بین خاطرات و محتویات رویاها ثابت میکند که رویاها بستر بسیار مناسبی برای به چالش کشیدن خلاقیت هستند.
رویاها زندگی شما را منعکس میکنند
بر اساس فرضیه تداوم، رویاها به عنوان بازتابی از زندگی واقعی یک فرد عمل می کنند و تجربیات فرد در هشیاری را در رویاهای او میگنجانند. به جای بازپخش مستقیم زندگی، رویاها به صورت تکههایی از حافظه ظاهر میشوند.
با این حال، مطالعات نشان میدهد که خواب non-REM ممکن است بیشتر با حافظه آشکار (چیزهای معمولی) مرتبط باشد، در حالی که رویاهای REM شامل خاطرات عاطفی و آموزندهتری هستند.
بر اساس فرضیه تداوم، خاطرات ممکن است، به منظور تثبیت آموختهها و تجربیات جدید در حافظهی بلند مدت، در رویاهای ما ظاهر شوند.
با این حال، پرسشهای بیپاسخ بسیاری وجود دارد که چرا برخی از جنبههای خاطرات کمتر یا بیشتر در رویاهای ما برجسته میشوند.
رویاها ما را آماده کرده و از ما محافظت میکنند
تئوری مرور غریزههای بدوی و استراتژیهای انطباقی بیان میکنند که ما خواب میبینیم تا خود را برای رویارویی با خطراتِ دنیای واقعی آماده کنیم. رویا با شبیهسازیِ محیطهای اجتماعی یا تهدید محیط امنی را برای تمرین مهارتهای لازم برای بقا در اختیار رویاپرداز قرار میدهد.
زمانی که خواب میبینیم، غرایز جنگ یا گریز خود را تقویت میکنیم و خود را از نظر ذهنی برای مدیریت موقعیتهای خطرناک آماده میکنیم. بر اساس نظریهی شبیهسازی تهدید، مغز ما در خواب مکانیسم جنگ یا گریز را فعال میکند تا ما را برای سناریوهای تهدیدآمیز زندگی یا موقعیتهای احساسی از جمله موارد زیر آماده کند:
- فرار از تعقیب
- سقوط از صخره
- برهنه شدن
- رفتن به دستشویی در جمع
- فراموش کردن امتحان نهایی
این نظریه نشان میدهد که تمرین یا مرور این مهارتها در رویا نوعی برتریِ تکاملی است که به وسیلهی آن بهتر میتوانیم با موقعیتهای تهدیدآمیزِ دنیای واقعی کنار بیاییم یا از آنها اجتناب کنیم. به این ترتیب میتوان دریافت که چرا بسیاری از رویاها حاوی محتوای ترسناک، غمانگیز، یا پرتنش هستند.
رویاها به پردازش احساسات کمک میکنند
تئوری رویاهای تنظیمکنندهی هیجان بیان میکند رویا به پردازش و مقابله با احساسات یا تروماها در فضایی امن کمک میکند.
تحقیقات نشان میدهد آمیگدال (که در پردازش احساسات نقش دارد) و هیپوکامپ (که نقشی حیاتی در خلاه کردن اطلاعات و انتقال آنها از حافظه کوتاه مدت به حافظه بلندمدت ایفا میکند) در هنگام دیدن رویاهای واضح و پرتنش فعال هستند. این نشان دهندهی ارتباط قوی بین رویاپردازی، ذخیره سازی حافظه، و پردازش هیجانات است.
این نظریه نشان میدهد که خواب REM نقش حیاتی در تنظیم هیجان ایفا میکند. همچنین توضیح میدهد که چرا بسیاری از رویاها از نظر احساسی واضح هستند و چرا تجربیات عاطفی یا تروماها معمولاً در خواب تکرار میشوند. تحقیقات رابطهی مستقیمی بین توانایی پردازش احساسات و میزان خواب REM افراد نشان داده است.
به اشتراک گذاشتن رویاهایی با محتوای مشابه میتواند روابط را بهبود ببخشد. همچنین تحقیقات نشان میدهند افرادی که رویاهای خود را با دیگران به اشتراک میگذارند همدلی بیشتری نسبت به یکدیگر پیدا میکنند. و در واقع بیان میکند که رویاها میتوانند با ترویج حمایت اجتماعی و بین فردی به ما در مقابله با محتویات رویاها کمک کنند.
نظریههای دیگری درباره علت خواب دیدن
نظریههای زیادی برای توضیح علت رویا دیدن بیان شده است.
- نظریهای ادعا میکند رویاها نتیجه تلاش مغز ما برای تفسیر محرکهای خارجی (مانند هاپ هاپ سگ، موسیقی یا گریه کودک) در طول خواب هستند.
- نظریه دیگری از یک استعارهی کامپیوتری برای توضیح رویاها استفاده کرده و و بیان میکند هدف رویا از بین بردن آشفتگی ذهن و آماده کردن مغز برای روز بعد است.
- نظریه یادگیری معکوس نشان میدهد که ما خواب میبینیم تا فراموش کنیم. مغز ما هزاران مسیر عصبی برای خاطرات دارد (آنقدر زیاد که نمیتوان همهی آنها را به یاد داشت). رویا دیدن در هرسِ این مسیرهای ارتباطی نقش دارد.
- در تئوری فعال سازی مداوم، هدف رویا این است که مغز را در هنگام خواب فعال نگه دارد تا عملکرد صحیحاش حفظ شود.
رویای شفاف
رویاهای شفاف رویاهای نسبتاً نادری هستند که در آن بینندهی خواب از حضور در رویای آگاه است و اغلب بر محتوای رویا کنترل دارد. تحقیقات نشان میدهد که حدود ۵۰ درصد از مردم به یاد میآورند که حداقل یک خواب شفاف در طول زندگی خود دیدهاند و بیش از ۱۰ درصد گزارش میکنند که این خوابها را دو یا چند بار در ماه دیدهاند.
دلیل اینکه چرا برخی افراد خوابهای شفاف را بیشتری تجربه میکنند مشخص نیست. هرچند دانشمندان دربارهی چرایی و چگونگی رویاهای شفاف مطمئن نیستند، اما تحقیقات اولیّه نشان میدهد که نواحی پیشپیشانی و آهیانهای مغز نقش مهمی دارند.
چگونه رویای شفاف داشته باشیم؟
بسیاری از مردم رویاهای شفاف را دوست دارند و به دنبال تجربهی آن هستند. رویای شفاف (از نظر تجربهی رویاهایِ تحت کنترل) با واقعیت مجازی و بازیهای ویدئوییِ واقعگرا مقایسه شده است.
روشهایی برای القای رویای شفاف (شامل آموزش شناختی، تحریک بیرونی در طول خواب، و داروها) وجود دارد. هرچند این روش ها ممکن است امیدوار کننده باشد، اما هیچ کدام به طور دقیق آزمایش نشده یا اثربخشی ثابت نشده است
بین رویای شفاف و تفکر تخیلی و ایجاد خروجی خلاق ارتباط قویای مشاهده شدهاست. تحقیقات نشان دادهاند که بینندگان رویای شفاف نسبت به کسانی که رویای شفاف را تجربه نمی کنند، در کارهای خلاقانه عملکرد بهتری دارند.
رویاهای ناشی از استرس
تجارب استرسزا اغلب در رویاهای ما ظاهر میشوند. رویاهای استرس زا ممکن است غم انگیز، ترسناک و کابوسوار توصیف شوند.
کارشناسان به طور کامل نمیدانند که چگونه یا چرا محتوای استرسزایِ خاصی وارد رویاهای ما میشود. اما معمولاً از نظریههای مختلفی (از جمله فرضیه تداوم، استراتژیهای انطباقی و نظریههای رویاهای تنظیمکنندهی هیجانی) برای توضیح این رویدادها استفاده میکنند. به نظر میرسد رویاهای مربوط به استرس ارتباط تنگاتنگی با سلامت روان دارند.
استرسهای روزمره در رویاها بروز پیدا میکنند. تحقیقات نشان داده است که کسانی که در بیداری سطوح بیشتری از نگرانی را تجربه میکنند و همچنین افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)کابوسهای شبانهی بیشتر و شدیدتری گزارش میکنند.
اختلالات سلامت روان ممکن است باعث رویاهای استرس زا شود. افرادی که دارای اختلالات سلامت روان مانند اضطراب، اختلال دوقطبی، و افسردگی هستند به احتمال زیاد رویاهای ناراحت کنندهی بیشتری دیده و همچنین به طور کلی در خوابشام مشکل دارند.
اضطراب با رویاهای استرس مرتبط است. تحقیقات ارتباطی قوی بین اضطراب و محتوای رویاهای استرسزا نشان میدهد. این رویاها ممکن است تلاش مغز برای کمک به ما برای مقابله با این تجارب استرس زا و درک آنها باشد.
نقل قولی از سایت هوشیار
هرچند نظریههای زیادی دربارهی علت خواب دیدن وجود دارد، باید مطالعات بیشتری برای درک کامل هدف رویاها انجام گیرد. رویاها احتمالاً اهداف مختلفی را دنبال میکنند و نمیتوان صرفاً به یک نظریه اکتفا کرد.
با دانستن این که جنبههای زیادی از علت رویا دیدن نامشخّص است، میتوانیم با خیال راحت رویاهای خود را به شکلی تفسیر کنیم که برایمان بهتر است.
اگر دربارهی خوابهایتان نگران هستید یا کابوسهای مکرری میبینید، با پزشک خود مشورت کنید یا به یک متخصّص خواب مراجعه کنید.
دیدگاهتان را بنویسید